Büyük Hun İmparatorluğunun kurucusu olan Teoman liderlik vasfı sayesinde kabilesinin bulunduğu bölgede söz sahibi biriydi. Çevresindeki kabileleri bünyesine katarak güçlenmeye başladı. Zamanla çevre bölgedeki Hunları da himayesine alarak merkezi bir yönetim oluşturdu. MÖ 220’de de Büyük Hun İmparatorluğunu kurdu.
Büyük Hun Devleti Kuruluşu
Çin kayıtlarında “Hiung-nu” olarak geçen Hunlar, Çin’in kuzeybatısında bulunan Moğolistan bölgesinde yaşamlarını sürdürüyorlardı. Kabile halinde yaşayan Hunlar, çevre kabilelerle sürekli yaşam mücadelesi veriyorlardı. Bu durum, kabilenin başına Teoman’ın geçmesiyle değişmeye başladı.
Teoman, liderlik vasfına sahip, ileri görüşlü, savaşçı biriydi. Öncelikle çevredeki kabileleri kendi kabilesine kattı. Gittikçe güçlenen Teoman çevre bölgedeki Hunları ve diğer kavimleri de himayesi altına aldı. Böylece Hunlar, Moğollar, Türkler ve Tunguzlardan oluşan muazzam bir güç kazanmış oldu
Teoman, diğer kavimleri de himayesine aldıktan sonra merkezi bir yönetim oluşturdu. Bu yönetimin sonucunda da MÖ 220’de Büyük Hun İmparatorluğunu kurdu.
Büyük Hun Devleti Kurucusu
Büyük Hun İmparatorluğunun kurucusu Teoman’dır. MÖ 3. yüzyılda yaşamıştır. MÖ 220-209 tarihleri arasında hükümdarlık yapmıştır. O dönemde Türkler devlet başkanlarına “Yabgu” diyorlardı. Bu yüzden tarihte Teoman Yabgu olarak da bilinir.
Teoman, Büyük Hun Devletini kurarak dağınık vaziyette olan Hunlar, Moğollar, Türkler ve Tunguzları bir araya getirmiştir. Kavimlerin birleşmesiyle büyük bir güç oluşturarak, Çin’in başına bela olmuşlardır.
Teoman, Çin’le yapılan bir anlaşma sonucunda Çinli bir gelin almış ve ondan da bir oğlu olmuştur. Çinli gelin kendi oğlunun tahta geçmesi için Teoman’ın oğlunu sürgüne göndertmiş, hatta öldürmek istemiştir. Bunun üzerine Mete de, babasına isyan ederek, bir av sırasında babasını öldürmüş ve tahta geçmiştir.
Büyük Hun Devleti Hükümdarları
1) Büyük Hun İmparatorluğunun ilk hükümdarı ve kurucusu olan Teoman’dır. MÖ 220-209 yıllarında hüküm sürmüştür.
2) Teoman’dan sonra oğlu Mete tahta geçmiştir. MÖ 209 – 174 yıllarında hüküm sürmüştür.
3) Mete’den sonra oğlu Kiok tahta geçmiştir. MÖ 174-160 yılları arasında ülkeyi yönetmiştir.
4) Kiok’tan sonra oğlu Kün-Çin tahta geçmiştir.
5) Kün-Çin’den sonra oğlu Hohanyeh tahta geçmiştir. Annesi Türk olan Çiçi, üvey kardeşi Hohanyeh’in hükümdarlığını kabul etmeyerek, isyan çıkarıp, Hohanyeh’in yerine geçmiştir. Bu olayla birlikte devlet ikiye bölünmüştür. Hohanyeh, Doğu Hun Devletini, Çiçi de Batı Hun Devletini kurmuştur.
Büyük Hun Devleti Sınırları
Büyük Hun Devleti, Orta Asya’da kurulmuştu. Başkenti, Orhun Nehri kıyısında bulunan Ötüken’di. Teoman’dan sonra tahta geçen Mete Han, devletin sınırlarını güneyde Himalaya Dağları, kuzeyde Sibirya, doğuda Büyük Okyanus, batıda ise Hazar Denizi ve Ural dağlarına kadar büyütmüştür.
Büyük Hun Devleti Yıkılışı
Büyük Hun Devletinde çözülme ve çöküş süreci Kün-Çin döneminde başladı. Kün-Çin, Çin hanedanlığından bir gelin alarak Çin sarayına damat oldu. Bunu fırsat bilen Çinliler, Hun topraklarına rahat girip, çıkmaya başladılar.
Çinliler Hun içlerine sızarak savaş taktiklerini ve sırlarını öğreniyorlardı. Hatta Hun prenslerini birbirine düşürerek ülkede kaos çıkarıyorlardı. Ayrıca Çin’in vergi vermesi de kesilince, Hun Devletinde ekonomik kriz de baş göstermeye başlamıştı.
Kün-Çin’in oğlu Hohanyeh’in tahta geçmesiyle, Büyük Hun Devletinin yıkılışı başlamış oldu. Türk anneden doğan Çiçi, Çinli birinin tahta geçemeyeceği töresiyle isyan başlatmış ve tahta geçmiştir. Hohanyeh, Çin’in kuzeybatısına çekilerek Doğu Hun Devletini, Çiçi de Batı Türkistan bölgesinde Batı Hun Devleti’ni kurdu.